Kanayan Özofagus Varisleri
Kanayan özofagus varisleri, portal hipertansiyonun (karaciğerdeki kan akışının engellenmesi sonucu portal ven basıncının artması) bir komplikasyonu olarak ortaya çıkan, yemek borusundaki (özofagus) anormal derecede büyümüş venlerin yırtılması ve kanaması durumudur. Ciddi bir tıbbi acil durumdur ve hızlı müdahale gerektirir.
Tanım
Özofagus varisleri, portal hipertansiyonun en sık görülen nedenlerinden biri olan siroz gibi karaciğer hastalıklarının bir sonucudur. Portal ven, sindirim sisteminden kanı karaciğere taşır. Karaciğer hasar gördüğünde, kan akışı engellenir ve basınç artar. Bu artan basınç, kanın karaciğer etrafındaki daha küçük venlerden (kolateral damarlar) akmasına neden olur. Özofagus venleri de bu kolateral damarlardan biridir. Ancak, bu venler normalde bu kadar büyük miktarda kan taşımak için tasarlanmamıştır ve zamanla genişleyerek varisleri oluştururlar. Bu varisler ince duvarlı ve kırılgan olduklarından, kanamaya yatkındırlar.
Nedenleri
- Portal Hipertansiyon: En yaygın neden, karaciğerdeki kan akışının engellenmesidir. Bu durumun başlıca nedenleri şunlardır:
- Siroz (Alkole bağlı, viral hepatitlere bağlı veya diğer nedenlerle)
- Karaciğer yetmezliği
- Portal ven trombozu (Portal venin tıkanması)
- Budd-Chiari Sendromu (Karaciğerin venöz çıkışının tıkanması)
- Şistozomiyazis (Parazitik enfeksiyon)
- Diğer Nedenler: Nadiren, portal hipertansiyona neden olmayan diğer durumlar da özofagus varislerine yol açabilir.
Risk Faktörleri
Belirtiler
Kanayan özofagus varisleri genellikle dramatik ve hayati tehlike arz eden belirtilerle ortaya çıkar:
- Hematemez: Kan kusma (parlak kırmızı veya kahve telvesi şeklinde)
- Melena: Siyah, katranlı dışkı (sindirilmiş kanın varlığı nedeniyle)
- Baş dönmesi
- Halsizlik
- Bilinç kaybı (Şiddetli kan kaybı durumunda)
- Şok (Hızlı kalp atışı, düşük tansiyon, soğuk ve nemli cilt)
Tanı
- Fizik Muayene: Doktor, belirtilerin şiddetini değerlendirmek ve potansiyel kanama kaynaklarını aramak için fizik muayene yapar.
- Kan Testleri: Hemoglobin, hematokrit, trombosit sayısı, karaciğer fonksiyon testleri ve koagülasyon testleri gibi kan testleri, kan kaybının derecesini ve karaciğer fonksiyonunu değerlendirmek için yapılır.
- Endoskopi (Özofagogastroduodenoskopi): Bu işlemde, ucunda bir kamera bulunan ince, esnek bir tüp (endoskop) yemek borusuna sokulur. Doktor, yemek borusunu görsel olarak inceleyerek varisleri tespit eder ve kanama kaynağını belirlemeye çalışır. Gerekirse, endoskopi sırasında tedavi de uygulanabilir.
- Görüntüleme Testleri: Ultrason, BT taraması veya MR gibi görüntüleme testleri, karaciğerin durumunu değerlendirmek ve portal hipertansiyonun nedenini belirlemek için kullanılabilir.
Tedavi
Kanayan özofagus varisleri bir tıbbi acil durumdur ve derhal tedavi gerektirir. Tedavi, kanamayı durdurmayı, kan hacmini stabilize etmeyi ve gelecekteki kanamaları önlemeyi amaçlar.
- Resüsitasyon: Öncelikle hastanın solunumu ve dolaşımı stabilize edilir. IV sıvılar ve kan transfüzyonları, kaybedilen kan hacmini yerine koymak için kullanılır.
- Farmakolojik Tedavi:
- Vazopressin analogları (Örneğin, Terlipressin): Portal ven basıncını azaltarak kanamayı durdurmaya yardımcı olurlar.
- Oktreotid: Vazopressine benzer şekilde portal ven basıncını azaltır.
- Antibiyotikler: Enfeksiyon riskini azaltmak için kullanılır. Özellikle siroz hastalarında enfeksiyonlar kanamayı tetikleyebilir.
- Beta Blokerler (Örneğin, Propranolol, Nadolol): Portal hipertansiyonu ve varislerin büyümesini önlemek için uzun süreli kullanılır.
- Endoskopik Tedavi:
- Varis Band Ligasyonu: Endoskop aracılığıyla varislerin etrafına küçük lastik bantlar yerleştirilir. Bu bantlar, varislerin kan akışını keserek küçülmelerini ve yok olmalarını sağlar.
- Skleroterapi: Varislerin içine sklerozan bir madde enjekte edilir. Bu madde, varislerin iç yüzeyini tahriş ederek kapanmalarına neden olur.
- Balloon Tamponade (Sengstaken-Blakemore Tüpü): Endoskopik tedaviler başarısız olduğunda veya kullanılamadığında geçici bir önlem olarak kullanılabilir. Bu tüp, özofagusa ve mideye yerleştirilen şişirilebilir balonlara sahiptir. Balonlar şişirilerek varislere basınç uygulanır ve kanama durdurulmaya çalışılır. Uzun süreli kullanımında komplikasyon riskleri yüksek olduğundan sadece geçici bir çözümdür.
- Transjugular Intrahepatic Portosystemic Shunt (TIPS): Karaciğer içinde portal ven ve hepatik ven arasında yapay bir bağlantı oluşturularak portal basıncı azaltılır. Bu işlem, kanama kontrolünde etkili olabilir ancak bazı komplikasyon riskleri taşır.
- Cerrahi Tedavi: Nadiren, diğer tedaviler başarısız olduğunda cerrahi seçenekler düşünülebilir. Bunlar arasında portal ven şant ameliyatları veya karaciğer transplantasyonu yer alabilir.
- Karaciğer Transplantasyonu: Şiddetli karaciğer hastalığı olan ve diğer tedavilere yanıt vermeyen hastalarda, karaciğer transplantasyonu yaşam kurtarıcı bir seçenek olabilir.
Komplikasyonlar
- Şok: Şiddetli kan kaybına bağlı olarak gelişebilir.
- Hepatik Ensefalopati: Karaciğerin toksinleri temizleme yeteneğinin azalması sonucu beyin fonksiyonlarının bozulması.
- Pnömoni: Özellikle Sengstaken-Blakemore tüpü kullanıldığında aspirasyon pnömonisi riski artar.
- Özofagus Ülserleri ve Striktürleri: Endoskopik tedaviler sonrası oluşabilir.
- TIPS ile İlişkili Komplikasyonlar: Şant tıkanması, ensefalopati, kalp yetmezliği.
Prognoz
Kanayan özofagus varislerinin prognozu, karaciğer hastalığının şiddeti, kanamanın kontrol altına alınması ve tekrarlama olasılığına bağlıdır. Tedaviye rağmen, kanayan varisler yüksek bir ölüm oranına sahiptir. Tekrarlayan kanamalar, karaciğer hastalığının ilerlemesine ve yaşam kalitesinin düşmesine neden olabilir.
Önleme
- Siroz gibi karaciğer hastalıklarının önlenmesi ve tedavisi, özofagus varislerinin gelişmesini önlemeye yardımcı olabilir.
- Alkol tüketiminden kaçınmak veya azaltmak.
- Hepatit B ve C gibi viral hepatitlere karşı aşılanmak.
- Beta blokerler gibi ilaçlarla portal hipertansiyonun yönetimi.
- Endoskopik tarama ile varislerin erken tespiti ve tedavisi.
Sonuç
Kanayan özofagus varisleri, ciddi bir tıbbi durumdur ve hızlı ve etkili müdahale gerektirir. Tedavi, kanamayı durdurmayı, komplikasyonları önlemeyi ve gelecekteki kanama riskini azaltmayı amaçlar. Karaciğer hastalığının yönetimi ve varislerin erken tespiti, bu durumun önlenmesinde önemli rol oynar.